|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ ద్విపంచాశస్సర్గః||

తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా వానరస్య మహాత్మనః|
ఆజ్ఞాపయత్ వధం తస్య రావణః క్రోథమూర్చితః||1||

స|| రావణః మహాత్మనః వానరస్య తస్య వచనం శ్రుత్వా క్రోధమూర్ఛితః తస్య వధం ఆజ్ఞాపయత్||

రావణుడు మహాత్ముడైన హనుమంతుని వచనములను విని క్రోధమూర్ఛితుడై హనుమంతుని వధించుటకు ఆజ్ఞాపించెను.

వధే తస్య సమాజ్ఞప్తే రావణేన దురాత్మనా|
నివేదితవతో దౌత్యం నానుమేనే విభీషణః||2||
తం రక్షోధిపతిం క్రుద్ధం తచ్చ కార్యముపస్థితమ్|
విదిత్వా చింతయామాస కార్యం కార్యవిధౌ స్థితః||3||
నిశ్చితార్థః తతః సామ్నా పూజ్య శత్రుజిదగ్రజమ్|
ఉవాచ హిత మత్యర్థం వాక్యం వాక్య విశారదః||4||

స|| దురాత్మనా రావణేన నివేదితవతః తస్య వధే సమాజ్ఞప్తే విభీషణః దౌత్యం నాను మేనే || కార్యవిధౌ స్థితః తం రక్షోధిపం కృద్ధం ఉపస్థితం తత్ కార్యం చ విదిత్వా కార్యం చింతయామాస||తతః నిశ్చితార్థః శత్రుజిత్ వాక్యవిశారదః పూజ్యం అగ్రజం అత్యర్థం హితం వాక్యం సామ్నా ఉవాచ||

దురాత్ముడైన రావణునిచే హనుమంతుని వధించమని నివేదించబడిన ఆజ్ఞ విభీషణునికి దూతను చంపుట అధర్మము అని తోచెను. కార్యములను సరిగా చేయు విభీషణుడు కోపోద్రిక్తుడైన రాజు , వధించమని ఇచ్చిన ఆజ్ఞ తెలిసికొని ఏమి చేయవలెను అని ఆలోచించెను. అప్పుడు ఆలోచనలలో నిశ్చయమునకు వచ్చి శత్రువులను జయించు, వాక్య విశారదుడు తన అగ్రజుని ఎంతో హితమైన వచనము లతో ఇట్లు పలికెను.

క్షమస్వ రోషం త్యజరాక్షసేంద్ర
ప్రసీదమద్వాక్య మిదం శ్రుణుష్వ|
వధం న కుర్వంతి పరావరజ్ఞాః
దూతస్య సంతో వసుధాధిపేన్ద్రాః||5||
రాజధర్మవిరుద్ధం చ లోకవృత్తైశ్చ విగర్హితమ్|
తవ చాసదృశం వీర కపే రస్య ప్రమాపణమ్||6||

స|| రాక్షసేంద్ర క్షమస్వ | రోషం త్యజ|| ఇదం మద్వాక్యం శ్రుణుస్వ| వసుధాధిపేంద్రాః పరావరజ్ఞాః సంతః దూతస్య వధం న కుర్వంతి||వీర కపేః ప్రమాపణం రాజధర్మవిరుద్ధం చ లోక వృత్తైశ్చ గర్హితం | తవ చ అసదృశం ||

ఓ రాక్షసేంద్ర ! క్షమించుము. రోషమును విడువుము. ఈ నా వాక్యములను వినుము. రాజ్యములు ఏలువారు ఉచితానుచితములు ఎరిగినవారు దూత వధ చేయరు. ఓ వీరుడా ! ఆ కపిని వధించుట రాజధర్మమునకు విరుద్ధము. అది లోకములో నిందించబడు కార్యము.
అది నీకు తగని పని.

ధర్మజ్ఞశ్చ కృతజ్ఞశ్చ రాజధర్మ విశారదః|
పరావరజ్ఞో భూతానాం త్వ మేవ పరమార్థవిత్||7||
గృహ్యన్తే యది రోషేణ త్వాదృశోsపి విపశ్చితః|
తతః శాస్త్రవిపశ్చిత్త్వం శ్రమ ఏవ హి కేవలమ్||8||
తస్మాత్ ప్రసీద శత్రుఘ్న రాక్షసేన్ద్ర దురాసద|
యుక్తాయుక్తం వినిశ్చిత్య దూత దణ్డో విధీయతామ్||9||

స||త్వమేవ ధర్మజ్ఞః చ కృతజ్ఞః చ రాజధర్మవిశారదః భూతానాం పరావరజ్ఞః పరమార్థవిత్ || త్వాదృశః విచక్షణః రోషేణ గృహ్యంతే తతః శాస్త్రవిపశ్చిత్వం కేవలం శ్రమ ఏవ హి || రాక్షసేంద్ర శత్రుఘ్న దురాసద ప్రసీద | తస్మాత్ యుక్తాయుక్తం వినిశ్చిత్య దూతః దణ్డః విధీయతామ్ ||

' నీవు ధర్మజ్ఞుడవు. కృతజ్ఞత గురించి తెలిసిన వాడవు. రాజధర్మములో విశారుదుడవు. ప్రాణులతో వ్యవహరించు విధానములు తెలిసినవాడవు. నీలాంటి విచక్షణ గలవారు కోపముతో ప్రవర్తిస్తే శాస్త్రజ్ఞానము సంపాదించుట కేవలము శ్రమయే అగును. ఓ రాక్షసేంద్రా ! శతృవులను వధించువాడా ! నిగ్రహించుము. యుక్తాయుక్తములను అలోచించి అప్పుడు దూతకు దండనము విధించవలెను'.

విభీషణవచః శ్రుత్వా రావణో రాక్షసేశ్వరః|
రోషేణ మహతాssవిష్టో వాక్య ముత్తరమబ్రవీత్||10||
న పాపానాం వధే పాపం విద్యతే శత్రుసూదన|
తస్మాదేవం వధిష్యామి వానరం పాపచారిణమ్||11||

స|| రాక్షసేశ్వరః రావణః విభీషణవచః శ్రుత్వా మహతా రోషేణ ఆవిష్టః ఉత్తరం వాక్యం అబ్రవీత్||శత్రుసూదన పాపానాం వధే పాపం న విద్యతే| వానరం పాపచారిణం తస్మాత్ ఏవం వధిష్యామి||

ఆరాక్షసేశ్వరుడు రావణుడు విభీషణుని వచనములను విని మహత్తరమైన రోషముతో ఈ విధముగా ఉత్తరమిచ్చెను. 'ఓ శత్రుసూదనా ! పాపులను వధించుట పాపము అనబడబోదు. ఈ పాపములు చేసిన వానరుని అందువలననే వధించవలెను '.

అధర్మమూలం బహుదోషయుక్తం అనార్యజుష్టం వచనమ్ నిశమ్య|
ఉవాచ వాక్యం పరమార్థతత్త్వమ్ విభీషణో బుద్ధిమతాం వరిష్ఠ||12||
ప్రసీద లంకేశ్వర రాక్షసేన్ద్ర ధర్మార్థ యుక్తం వచనం శ్రుణుష్వ|
దూతాన్ అవధ్యాన్ సమయేషు రాజన్ సర్వేషు సర్వత్ర వదన్తి సన్తః||13||

స|| విభీషణః బుద్ధిమతాం వరిష్ఠః బహుదోషయుక్తం అధర్మమూలం అనార్య జుష్టం వచనం నిశమ్య పరమార్థతత్వం వచనం ఉవాచ||రాక్షసేంద్ర లంకేశ్వర ప్రసీద| ధర్మార్థ యుక్తం వచనం శ్రుణుస్వ| రాజన్ సన్తః సర్వత్ర సర్వేషు వదంతి| సర్వేషు సమయేషు దూతాన్ అవధ్యాన్ ||

బుద్ధిమంతులలో వరిష్ఠుడైన విభీషణుడు బహు దోషములతో కూడినది, అధర్మమునకు మూలమైనది, ఆర్యులచేత ఆదరింపబడని ఆ వచనములను విని పరమార్థయుక్తమైన వచనములను పలికెను. ' ఓ రాక్షసేంద్రా లంకేశ్వర దయచేసి ప్రసన్నుడవు అగుము. ధర్మముతో కూడిన వచనములను వినుము. ఓ రాజన్ సంతులు సర్వత్ర ఈ విధముగా చెపుతారు. అన్ని సమయములలోనూ దూతలు వధింపతగని వారు.'

అసంశయం శత్రురయం ప్రవృద్ధః
కృతం హ్యనే నాప్రియ మప్రమేయమ్|
న దూతవధ్యాం ప్రవదన్తి సంతో
దూతస్య దృష్టా బహవో హి దణ్డాః||14||
వైరూప్యమంగేషు కశాభిఘాతో
మౌణ్డ్యం తథా లక్షణ సన్నిపాతః|
ఏతాన్ హి దూతే ప్రవదన్తి దణ్డాన్
వధస్తు దూతస్య న నః శ్రుతోsపి||15||

స|| అయం శత్రుః ప్రవృద్ధః అశంసయమ్ | అనేన అప్రమేయం అప్రియం కృతం హి | సన్తః దూతవధ్యామ్ న ప్రవదన్తి | దూతస్య బహవః దణ్డాః దృష్టాః హి ||అంగేషు వైరుధ్యం కశాభిఘాతః మౌణ్డ్యం తథా లక్షణ సన్నిపాతః ఏతత్ దూతే దణ్డాన్ ప్రవదంతి| దూతస్య వధస్తు శ్రుతః నాస్తి||

' అశంసయముగా ఇతడు హద్దుమీరిన శత్రువు. ఇతనిచేత అసమానమైన అప్రియము చేయబడెను. అయినా సంతులు దూతను వధించమని చెప్పరు. దూతలకు విధింపతగు దండములు చాలా వున్నాయి. అంగవైరూప్యము , కొరడాతో కొట్టదము, ముండనము చేయడము, శరీరము మీద ముద్రలు వేయడము ఇవన్నీ దూతలకి ఇవ్వ తగిన దండములు అని సంతులు చెపుతారు. దూతల వధమాత్రము చెప్పబడలేదు.'

కథం చ ధర్మార్థవీనీతబుద్ధిః
పరావరప్రత్యయనిశ్చితార్థః|
భవద్విధః కోపవశే హి తిష్ఠత్
కోపన్ నియచ్ఛన్తి హి సత్త్వవన్తః||16||
న ధర్మవేదే న చ లోకవృత్తే
న శాస్త్రబుద్ధి గ్రహణేషు చాపి|
విద్యేత కశ్చిత్తవ వీర తుల్యః
త్వం హ్యుత్తమః సర్వ సురాసురాణామ్||17||

స|| ధర్మార్థ వినీత బుద్ధిః పరావరప్రత్యయ నిశ్చితార్థః | భవద్విధః కోపవసే కథం తిష్ఠేత్ | సత్త్వవంతః కోపం నియచ్ఛన్తి హి ||వీర ధర్మవాదే తవ తుల్యః కశ్చిత్ న | లోకవృత్తే (తవ తుల్యః) న| శాస్త్రబుద్ధి గ్రహణేషుచాపి న | త్వం సర్వ సుర అసురాణాం ఉత్తమః హి||

' ధర్మార్థములు ఎరిగినవారు యుక్తాయుక్తములను చూచి నిశ్చయమునకు వచ్చుదురు. నీలాంటి వారికి కోపము వస్తే ఎలాగ ? సత్త్వము గలవారు కోపమును అదుపులో ఉంచెదరు. ఓ వీర ధర్మవాదములోనూ, లోకజ్ఞానములోనూ, శాస్త్రములను అర్థము చేసుకొనుటలోనూ నీతో సమానులు లేరు. నీవు సురాసురులలో ఉత్తముడవు'.

శూరేణ వీరేణ నిశాచరేంద్ర సురాసురాణామపి దుర్జయేన|
త్వయా ప్రగల్భాః సౌరదైత్యసంఘాః జితాస్చ యుద్ధేష్వకృత్ నరేంద్రాః||
న చాప్యస్య కపేర్ఘాతే కంచిత్పశ్యామ్యహం గుణమ్|
తే ష్వయం పాత్యతాం దణ్డోయైరయం ప్రేషితః కపిః||18||

స|| నిశాచరేంద్ర శూరేణ వీరేణ సురాసురాణాం అపి త్వయా దుర్జయేన| ప్రగల్భాః సురదైత్య సంఘాః నరేంద్రాః యుద్ధేషు అసకృత్ జితాః చ||అస్య కపేః ఘాతే అహం కించిత్ గుణం న పశ్యామి | అయం దణ్డః యైః అయం కపిః ప్రేషితః తేషు పాత్యతాం||

' ఓ నిశాచరేంద్రా నీవు సురులు అసురులకు కూడా దుర్జయుడవు. ప్రగల్భములు పలుకు సురదైత్య సంఘములు నరేంద్రుడూ యుద్ధములో అశక్యులై జయించబడినవారు. ఈ కపిని వధించుటలో ఒక మంఛి గుణము కనపడుట లేదు. ఈ కపిని ఇక్కడికి పంపించిన వారు దండనీయులు'.

సాధుర్వాయది వాsసాధుః పరైరేష సమర్పితః|
బ్రువన్పరార్థం పరవాన్ న దూతో వధ మర్హతి||19||
అపిచాస్మిన్హతే రాజన్ నాన్యం పశ్యామి ఖేచరమ్|
ఇహ యః పునరాగచ్ఛేత్ పరం పారం మహోదధేః||20||
తస్మాన్నాస్య వధే యత్నః కార్యః పరపురంజయః|
భవాన్ సేంద్రేషు దేవేషు యత్న మాస్థాతు మర్హతి||21||

స||సాధుః వా అసాధుః యది ఏష పరైః సమర్పితః| పరార్థం బ్రువన్ పరవాన్ దూతః వధం న అర్హతి||రాజన్ అపి చ అస్మిన్ హతే యః మహోదధేః పరం పారం పునః ఇహ ఆగచ్ఛేత్ అన్యం ఖేచరం న పశ్యామి||పరపుంజయ తస్మాత్ అస్య వధే యత్నః న కార్యః | భవాన్ సేన్ద్రేషు దేవేషు యత్నం అస్థాతుం అర్హతి||

' ఇతడు సాధువా కాడా అన్నది చర్చనీయము కాదు. ఇతరులచేత చెప్పుటకు పంపబడిన దూత వధింప తగడు. ఓ రాజన్ ! ఇతనిని చంపినచో ఈ మహాసాగరము దాటి ఇక్కడికి రాగలవాడు ఇంకొకడు నాకు కనపడుటలేదు. ఓ పరపుంజయ ! అందువలను ఇతనిని వధించు ప్రయత్నము చేయరాదు. నీవి ఇంద్రునితో సహా దేవతలతో యుద్ధము చేయుటకు తగినవాడివి.'

అస్మిన్విశిష్టే న హి దూత మన్యం
పశ్యామి యస్తౌ రాజపుత్త్రౌ|
యుద్ధాయ యుద్ధప్రియాయ దుర్వినీతా
వుద్యోజయే దీర్ఘపథావరుద్ధౌ||22||
పరాక్రమోత్సాహ మనస్వినాం చ
సురాసురాణామపి దుర్జయేవ|
త్వయా మనో నన్దన నైతానామ్
యుద్ధాయతిర్నాశయితుం న యుక్తా||23||

స|| యుద్ధప్రియ అస్మిన్ వినష్టే దుర్వినీతౌ దీర్ఘపరావరుద్ధౌ తౌ నరరాజపుత్రౌ యః యుద్ధాయ ఉజ్యోజయేత్ అన్యం దూతం న పశ్యామి హి ||నైతానాం మనోనన్దన పరాక్రమోత్సాహమనస్వినాం చ సురాసురాణాం అపి దుర్జయేన త్వయా యుద్ధాయతిః నాశయితుం న యుక్తా ||

' ఓ యుద్ధప్రియుడా ! ఇతనిని వధించినచో దుర్వినీతులు సుదూరములో ఉన్న ఆ రాజపుత్రులనిద్దరినీ యుద్ధమునకు ఉద్యమించగల ఇతర దూతలు నాకు కనపడుటలేదు. రాక్షసుల మనస్సు రంజింపచేయువాడా సురాసురులని జయింపగల నీవు యుద్ధమునకు అవకాశమును నాశనము చేయుట యుక్తము కాదు'.

హితాశ్చ శూరాశ్చ సమాహితాశ్చ
కులేషు జాతాశ్చ మహాగుణేషు|
మనస్వినః శస్త్రభృతాం వరిష్టాః
కోట్యగ్రతస్తే సుభృతాశ్చ యోధాః||24||
త దేక దేశేన బలస్య తావత్
కేచిత్తవాsదేశకృతోsభియాస్తు|
తౌ రాజపుత్త్రౌ వినిగృహ్య మూఢౌ
పరేషు తే భావయితుం ప్రభావమ్||25||

స|| హితాశ్చ శూరాశ్చ సమాహితాశ్చ మహాగుణేషు కులేషు జాతాః మనస్వినః శస్త్రభృతాం వశిష్టాః సుభృతాశ్చ యోధాః కోట్యగ్రతః||తత్ తవ ఆదేశకృతః కేచిత్ బలస్య ఏకదేశేన మూఢౌ తౌ రాజపుత్రౌ వినిగృహ్య తే ప్రభావం భావయితుం అభియాంతు ||

'హితులు శూరులు మహాగుణములు కల కులములలో పుట్టినవారు , శస్త్రధారులలో శ్రేష్ఠులు యోధులూ కోట్లకొలది ఉన్నరు. వారు నీ అదేశముతో ఒక బలగము తీసుకుపోయి ఆ మూఢులైన రాజపుత్రులను జయించి నీ ప్రభావము చూపించుటకు వేచియున్నారు".

నిశాచరణామధిపోsనుజస్య
విభీషణస్యోత్తమ వాక్యమిష్టమ్|
జగ్రాహ బుద్ద్యా సురలోకశత్రు
ర్మహాబలో రాక్షసరాజముఖ్యః||26||

స|| నిశాచరాణాం సురలోకశత్రుః మహాబలః రాక్షసరాజముఖ్యః అనుజస్య విభీషణస్య ఇష్టం ఉత్తమవాక్యం బుద్ధ్యా జగ్రాహ||

నిశాచరులలో సురలోకమునకు శత్రువు మహాబలుడు రాక్షసరాజులలో ముఖ్యుడు అగు రావణుడు తన తమ్ముడగు విభీషణుని ఉత్తమమైన తగిన వచనములను పాటించవలెనని తలచెను.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే ద్విపంచాశస్సర్గః ||

ఈ విధముగా శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో యాభైరెండవ సర్గ సమాప్తము.

||ఓమ్ తత్ సత్||

 

 

 

 

 

 

||ఓమ్ తత్ సత్||